Begin 1940 had de Koninklijke Marine 23 onderzeeboten in dienst, terwijl er nog 4 in verschillende stadia van afbouw waren op werven in Rotterdam en Vlissingen. In de Tweede Wereldoorlog zijn er zeven onderzeeboten door vijandelijk handelen verloren gegaan. Slechts zes zijn er in de loop der jaren gelokaliseerd …
Het aan de Schotse oostkust gelegen Dundee is in de hectische dagen van april/juni 1940 snel ingericht (officieel op 19 april 1940) als onderzeebootbasis waar vanuit het nieuwe 9th submarine flottilla, bestaande uit Engelse maar vooral uitgeweken onderzeeboten uit o.a. Polen, Frankrijk Noorwegen en Nederland ingezet konden worden.
Zo adhoc als het inrichten van de onderzeebootbasis in Dundee ging, zo hectisch leken de eerste weken van juni. Het was n.l. van het grootste belang dat er snel onderzeeboten ingezet konden worden om de Duitse opmars richting Noorwegen en de mogelijk aanstaande invasie van Engeland het hoofd te kunnen bieden. De dreiging van vooral de Duitse slagschepen Scharnhorst en Gneisenau met hun escorteschepen was erg groot.
De O13 werd als eerste Nederlandse onderzeeboot vanuit Dundee ingezet en op patrouille gestuurd richting het Skagerak
Hr. Ms. O 13 is in juni 1940 met in totaal 34 bemanningsleden (31 Nederlandse en 3 toegevoegde Engelse bemanningsleden) verloren gegaan op de Noordzee. Op 12 juni 1940 was de O 13 vanuit Dundee in Schotland uitgezonden voor haar 2e oorlogspatrouille en wel nu richting het Skagerrak in de omgeving van 57⁰-30′ Noorderbreedte (N) en 005⁰-30′ Oosterlengte (O).
Zie: situatieschets
Op 21 juni 1940 werd de onderzeeboot terug verwacht in Dundee maar toen zij niet terugkeerde werd zij op 25 juni 1940 officieel aangemeld als “lost on patrol” op de Noordzee. Sinds haar vertrek op 12 juni 1940 is er geen berichtenverkeer geweest vanaf de O 13, waardoor het niet bekend is tot op welk moment zij nog operationeel was.
Foto: Traditiekamer onderzeedienst
Hr. Ms. O 13 is tussen 1928 en 1931 bij de Kon.Mij. De Schelde te Vlissingen gebouwd en op 1 oktober 1931 in dienst gesteld. Met een lengte van 60 meter en een waterverplaatsing van 696 ton was zij vooral geschikt voor dienst in de kustwateren. Toch heeft zij ook tijdens de Spaanse burgeroorlog in de Middellandse zee gepatrouilleerd en heeft zij nog in 1939 een reis gemaakt naar de Nederlandse Antillen.
Hr.Ms. O 13 had een bewapening van 4 boegbuizen en 1 hekbuis voor het afschieten van torpedo’s en bezat 2 mitrailleuropstellingen tegen luchtdoelen. De bemanning was 31 koppen sterk. Ten tijde van haar verlies waren bovendien nog 3 Britse opvarenden aan boord geplaatst als liaison officier of als verbindelaar. Dit om ervoor te zorgen dat het Britse berichtenverkeer en vice versa juist werd overgenomen en gehanteerd.
In de Tweede Wereldoorlog zijn zeven onderzeeboten van de Koninklijke Marine door vijandelijk handelen verloren gegaan. Eén is met bekende positie bij een luchtaanval tot zinken gebracht, terwijl de andere zes bij oorlogspatrouilles op veelal onbekende posities zijn gezonken.
Vooral dankzij de inspanningen van naaste familieleden van gesneuvelde opvarenden, de Stichting Nabestaanden Onderzeeboten 1940 – 1945 (SNO) en de Koninklijke Marine, zijn sinds 1982 vijf van deze onderzeeboten gelokaliseerd.
Voor bijzonderheden van deze 7 boten wil ik graag verwijzen naar: https://onderzeeboot.org/onderzeeboten/
Ook kan website van Dhr. Fred Rienstra bezocht worden. Deze website is ter nagedachtenis aan zijn oom F.H. Rienstra, opvarende van de O13 en bevat zeer veel informatie omtrent de O13 en haar bemanning.
http://home.hccnet.nl/f.rienstra/Rienstra/O13.html
Op 13 juni 1928 wordt het contract voor de bouw goedgekeurd. De kiellegging is op 1 december 1928.
(Foto: Traditiekamer onderzeedienst)
Onduidelijk is of ook de bun van mitrailleur vóór verwijderd is. In ieder geval wel de 40mm mitrailleur zelf wel. Vandaar ook het algemeen plan van de O14 bijgevoegd waar de bun voor op te zien is. E.e.a. is na bestudering van het O13 ‘devies’ uit 1939 naar voren gekomen.
Op 18 april 1931 was de tewaterlating van de O13. In juni was de eerste officiële proeftocht vanuit Den Helder en op 1 oktober 1931 vond in Vlissingen de indienststelling van de O13 plaats.
(Foto: Traditiekamer onderzeedienst)
In juni was de vlootrevue op de rede van Den Helder in aanwezigheid van koningin Wilhelmina en Prins Hendrik. In juni en juli volgden enkele weken van zwaartekrachtproeven met Prof.dr.ir. F.A. Vening Meinesz.
(Foto: Traditiekamer onderzeedienst)
In september is de O13 in Amsterdam ter gelegenheid van het bezoek van koningin Wilhelmina aan deze stad.
(Foto: Traditiekamer onderzeedienst)
In januari heeft de O13 in het Noord-Hollands kanaal een aanvaring met het motorschip Nieuwe Zorg. De O13 loopt daarbij schade op.
In mei is de O13 aanwezig op de Wereldtentoonstelling in Brussel. De Franse onderzeeboot Diane komt in aanvaring met de O13. Ter plekke wordt een inspectie uitgevoerd en van schade is geen sprake.
Van mei 1936 tot maart 1937 gaat de O13 in onderhoud. De lastlijn wordt vergroot, antimijnentuig wordt gewijzigd, de brugopbouw wordt aangepast en het schip krijgt als eerste onderzeeboot een koelinstallatie.
Eind maart vertrekt de O13 van Den Helder naar de Spaanse wateren ter beveiliging van de Nederlandse handelsvloot bij het passeren van de Straat van Gibraltar. In juni keert de O13 terug naar Den Helder. In juni wordt de O13 bezocht door de Chinese minister van Marine, admiraal Chen Shao Kwan.
(Foto: Traditiekamer onderzeedienst)
In mei wordt het nieuwe meettoestel voor slingerwaarneming getest met prof. Vening Meinesz. In september neemt de O13 deel aan een zeevaartdag voor jongeren in Scheveningen en eind september is er een vlootrevue op het IJ te Amsterdam n.a.v. de tewaterlating van het M.S. Oranje door Koningin Wilhelmina.
In april vertrekt de O13 samen met de O14 naar West-Indië (Caribisch gebied) voor een oefenreis.
De O13 krijgt echter te maken met technische tegenslag (luchtkoeler SB compressor) en wordt teruggeroepen vanaf Curacao en de O14 blijft ter bewaking van de kusten van Curaçao en Aruba
Beeldmateriaal overtocht….
(Archief LTZ1 van Dulm)
In september 1939 worden reparaties uitgevoerd en de diesels gereviseerd. Vanwege de afkondiging van de Algehele Mobilisatie op 29 augustus 1939 wordt er haast gemaakt om het schip weer vaargereed te krijgen. Op 1 september valt Duitsland Polen binnen, Engeland en Frankrijk verklaren op 3 september Duitsland de oorlog en breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Nederland is neutraal.
Op 13 april werd er een bericht ontvangen dat er verdachte schepen bij Huisduinen waren gesignaleerd. De O9, de O10 en de O13 krijgen de opdracht naar zee te gaan en hun wachtposities onder water voor de Nederlandse kust in te nemen.
In de Buitenhaven van Den Helder. Omstreeks 24h00 ontvangen Hr.Ms. O 9, O 10 en O 13 het bevel om uit te varen en bij dag-worden ter hoogte van Egmond te patrouilleren.
10 mei 1940 Duitsland valt Nederland binnen. Begin van de Tweede Wereldoorlog in Nederland.
Hr.Ms. O 9 en O 10 krijgen bevel om zich, samen met Hr.Ms. O 13, bij de lichtboei Zuiderhaaks aan te sluiten bij Hr.Ms. JAN VAN GELDER om daarna gezamenlijk koers te zetten naar Engeland. Hr.Ms. O 9 en O 10 missen echter dit rendez-vous omdat ze het desbetreffende sein niet, of te laat ontvingen. Er worden patrouilles uitgevoerd langs de Nederlandse kust, waarbij een tweetal vijandelijke luchtaanvallen op de O13 worden gedaan.
De reden om uit te wijken naar Engeland en daar de strijd voort te zetten is vanwege het wegvallen van een veilige uitvalsbasis en de afwezigheid van Duitse marine eenheden. De Duitse inval loopt voornamelijk via het land en lucht. Een dreiging voor de Nederlandse onderzeeboten komt ook van vriendschappelijke luchteenheden. Door ongecoördineerde inzet van onderzeeboten loopt men het grote gevaar door vriendschappelijke (lucht) eenheden aangevallen te worden.
1e patrouilletocht uitgevoerd in Het Kanaal. De patrouille heeft tot doel de schepen te beschermen die bezig zijn het Britse expeditieleger uit Duinkerken en Bordeaux te evacueren. ’s Nachts heeft men een ‘ontmoeting’ met een Duitse U-boot welke men echter alleen maar kon melden via een radiobericht.
Na terugkomst in Portsmouth zijn er door de cdt van de O13 nog een aantal aanbevelingen gedaan, ter verbetering van de boot m.b.t. het log, echolood, WT ontvanger en ASDIC. Mogelijk kon alleen de WT ontvanger verbeterd worden.
Op 12 juni 1940 is de O13 vanuit Dundee in Schotland uitgezonden voor een oorlogspatrouille voor het Skagerrak. Sinds haar vertrek op 12 juni 1940 is er geen berichtenverkeer geweest vanaf de O13, waardoor het niet bekend is tot op welk moment zij nog operationeel was. Op 25 juni 1940 werd de O13 officieel aangemeld als “lost on patrol” op de Noordzee, waar zij met 34 bemanningsleden verloren gegaan is.
Op 24 juni 1940 berichtte Vice-Admiraal Max Horton over het verlies van de O13.
De gedeeltelijke vertaling van het bericht (675/SM.1176) is als volgt:
2. De Nederlandse onderzeeboot O13 was de eerste Nederlandse onderzeeboot die een Noordzee patrouille uitvoerde. Toen de Duitse invasie van Holland plaats vond voer de O13 op erg korte termijn uit om niet in vijandelijke handen te vallen en arriveerde in Portsmouth alwaar ze op 12 mei deel uit maakte van het ‘vijfde onderzeeboot flottielje’ in Blockhouse. Na enkele modificaties aan haar radio-installatie en wat kleine reparaties voerde zij een korte patrouille uit in het Engelse kanaal van 29 mei tot 1 juni.
3. Op 3 juni voerde de O13 onder escorte van H.M.S. White Bear richting Dundee om op 6 juni in Dundee te arriveren. Na het succesvol uitvoeren van radio testen op 11 juni voer ze op 12 juni uit om richting haar eerste patrouille, in de omgeving van 57°oo’N/005°-30E. Ze had de opdracht om haar patrouillegebied te verlaten en terug te keren op 19 juni en de situatie te rapporteren indien dat kon. Geen bericht van de O13 ontvangen en op 21 juni, toen ze werd terugverwacht in de haven, werd er met aanzienlijke angst voor haar veiligheid gevoeld, in het bijzonder omdat er indicaties waren dat op 18 juni Duitse eenheden een vijandelijke onderzeeboot aan hadden gevallen in de Noordzee. Ze was op de 20e en 21e bevolen om haar positie te rapporteren echter zonder succes en het was met diepe spijt dat het verlies van deze waardevolle vecht eenheid moest worden verondersteld.
De reactie van de Nederlandse bevelhebber der zeestrijdkrachten, Vice-admiraal J.Th. Furstner.
4. Gedurende de korte periode waarin de O13 had samengewerkt met Britse onderzeeboot flottieljes heeft zij een grote indruk achtergelaten door de scherpzinnigheid en efficiëntie van haar officieren en bemanning, wiens enige verlangen was om de vijand zo snel als mogelijk aan te vallen. De Britse onderzeedienst rouwt om de dood van hun galante kameraden en bondgenoten van de O13.
5. Er wordt verzocht om een kopie van dit bericht te versturen naar het hoofd van de Nederlandse Marineleiding.
Max Horton
Vice admiraal